Poręka wekslowa (awal)

Adam Szczygielski, „Poręka wekslowa”

Miesięcznik Prawa Handlowego i Wekslowego, 1934r. nr 5/6

Prawo wekslowe stanowi, iż poręczenie wekslowe dokonywa się przez podpis poręczyciela. Podpis może być umieszczony „in blanco”, albo też pod odpowiednim tekstem, treść którego wskazuje zaistnienie zobowiązania poręki, lub też podpis może znajdować się obok wyrażenia „poręczam”, „per aval” lub innego zwrotu równoznacznego. W braku jakiegokolwiek dodatku do podpisu, gdy podpis taki znajduje się na przedniej stronie wekslu („in recto„) prawo wekslowe nakazuje uważać ten podpis za porękę, chybaby z treści wekslu wynikało, iż dany podpis jest podpisem wystawcy lub trasata. W analogicznym natomiast przypadku, gdy podpis „in blanco” znajduje się na odwrotnej stronie wekslu („in verso„) prawo podobnego domniemania nie stanowi, raczej przeciwnie należy się spodziewać, iż podpis taki jest podpisem jednego z indosantów. Orzecznictwo polskie ustaliło, iż prawo wekslowe zezwala na umieszczenie poręczenia również i na odwrotnej stronie wekslu oraz na wypełnienie przez inną osobę nie przez samego poręczyciela, tekstu poręczenia. W razie jednak udowodnienia przez osobę, nad której podpisem na odwrotnej stronie wekslu figuruje wpisany inną ręką tekst poręczenia, że podpis ów został przez nią wystawiony „in blanco„, na posiadaczu spoczywa ciężar dowodu, iż podpis rzeczony miał w istocie znaczenie poręczenia, a nie indosu, lub przynajmniej, że znaczenie takie uzyskał następnie za zgodą podpisującego.

Reasumując powyższe, widzimy, iż dla zaistnienia zobowiązania poręki wekslowej – konieczna jest jedynie formalność złożenia podpisu przez awalistę. Dalej widzimy, iż zobowiązanie poręki wekslowej wynikać może nawet z prostego podpisu „in blanco„, byleby ściśle związanego z oświadczeniem głównem na wekslu.

Dyspozycja wyraźna stanowi: „poręczenie umieszcza się na wekslu albo na karcie dodatkowej (allonge)„. Przez wyrażenie ustawowe „na wekslu” rozumiemy obie jego strony, a więc „in recto” i „in verso„. Stąd poręczenie może być dane przez podpis na przedniej stronie obok podpisu wystawcy i akceptanta, albo też i na odwrotnej stronie – obok podpisów indosantów. Również, jak i indosy, w braku miejsca na samym wekslu – może być dane poręczenie przez podpis na dolepionym i „przepisanym” przydłużku (allonge). Nadto przez porównanie wyżej podanego przepisu z art. 63 ust. 1 prawa wekslowego [w brzmieniu w 1934r. – przyp. Remitent.pl] dochodzimy do wniosku, iż poręka może być umieszczona na wtóropisach, tembardziej, iż brak w prawie wekslowem przepisu, któryby zabraniał tego rodzaju praktyki. Z artykułu zaś 66 ust. 3 prawa wekslowego wynika wyraźnie, iż „na odpisie” można umieszczać indosy i poręki wekslowe w ten sam sposób i z temi samemi skutkami, jak na oryginale.

Brak jest jakiegokolwiek przepisu zarówno w prawie powszechnem, jak i w prawie specjalnem (wekslowem), co do związku czasowego między zaistnieniem zobowiązania dłużnika głównego, a awalisty. Jest zrozumiałem powszechnie, iż poręczenie można uskutecznić w stosunku do dłużnika już istniejącego, nie ma jednakże podstaw prawnych do zabronienia stworzenia poręczenia dla długu (względnie za osobę), który jeszcze nie zaistniał. Takie poręczenie dopuszczalne jest w prawie cywilnym i ujawnia się w praktyce np.: w postaci t. zw. kaucyj hipotecznych, poręczających nieruchomością uregulowanie przyszłych, często bliżej nieokreślonych transakcyj. W prawie wekslowem również dopuszczalnem jest zaistnienie zobowiązania poręczenia w czasie przed sprecyzowaniem zobowiązania głównego, a to zarówno co do osoby dłużnika głównego, jak i zakresu odpowiedzialności (t. zw. terminu płatności, sumy, i. t. p.).

W ten sposób powstaje jakgdyby poręka z góry „in blanco„, coś na kształt kaucji za dług przyszły, który jeszcze nie zaistniał. W ramach naszej ustawy wekslowej taka antecedencja poręki jest zupełnie możliwa i nie znajduje żadnych przeszkód prawnych. Jedyny wymóg, jaki z ustawy wypływa – jest, by w chwili wystąpienia wierzyciela wekslowego z pretensją materialną do awalisty, już istniał oprócz podpisu awalisty również i podpis dłużnika głównego, za którego awalista ten poręczył. Ten wymóg opiera się na zasadzie akcesoryjności zobowiązania awalisty.

Z drugiej zaś strony nastręcza się kwestja, czy może być umieszczona poręka wekslowa już po upływie terminu płatności,względnie po sporządzeniu aktu protestu. Naszem zdaniem możliwem jest umieszczenie poręki zarówno po upływie terminu płatności, jak i po dokonaniu protestu. Poręczenie takie będzie miało skutki zwyczajnego awalu, stosować się  będzie do osób poręczonych i trwać będzie tak długo, jak długo trwać będzie odpowiedzialność wekslowa tychże osób.

Wypływa stąd dalsza kwestja: czy może być awal umieszczony po upływie czasu przedawnienia wekslowego, wtedy, gdy już z powodu przedawnienia odpadła odpowiedzialność osoby obecnie poręczonej.

Przez położenie podpisu awalisty przy jednoczesnej z jego strony woli stworzenia poręki wekslowej, powstaje zobowiązanie tej poręki wobec wierzyciela i odpowiadania za osobę poręczoną w ten sposób, jakby odpowiadała osoba poręczona. Z drugiej zaś jednak strony, osoba poręczona w momencie złożenia podpisu awalisty, zwolnioną jest już wobec przedawnienia od odpowiedzialności wekslowej wobec wierzyciela. Należy tu więc podkreślić, iż pod względem formalnym, zarówno zgodnie z zasadą akcesoryjności, oraz z zasadą samoistności instytucji awalu, awal taki istnieje i jest ważny prawnie. Opiera się bowiem na zobowiązaniu głównem, które istnieje nadal (a jedynie dłużnik wobec przedawnienia zwolniony jest od odpowiedzialności), uzewnętrznionem przez podpis dłużnika głównego, podpis formalnie ważny. Nadto, mimo braku odpowiedzialności ze strony dłużnika głównego, awal taki w granicach swej akcesoryjności jest formalnie ważnem zobowiązaniem.

Pod względem jednak materjalnym, wobec odpadnięcia odpowiedzialności dłużnika głównego, awalista w awalu takiego formalnie ważnie istniejącego – również będzie zwolniony od odpowiedzialności wobec osób trzecich, albowiem przez awal zobowiązał się on ręczyć jedynie i wyłącznie w ramach i warunkach odpowiedzialności dłużnika głównego. Inną jest kwestja, iż pomimo braku odpowiedzialności wobec osób trzecich – awalista taki będzie związany swym poręczeniem wobec osoby przez się poręczonej.

Przy umieszczaniu swego podpisu na wekslu awalista może albo uzupełnić swój podpis odpowiednim tekstem, wyraźnie zaznaczając i wskazując, iż zachodzi w danym przypadku stosunek poręczenia, podając nadto osobę, za którą ręczy, albo składa też swój podpis bez wskazania tej osoby. Ustalenie osoby poręczonego w pierwszym przypadku nie nastręcza nam żadnych wątpliwości. Wątpliwości te natomiast powstają przy drugiej ewentualności.

Prawo wekslowe nakazuje awaliście wskazać w poręce wyraźnie za kogo ręczy. W braku takiej wzmianki nie stanowi jednak prawo żadnych sankcyj i nie powoduje też to viliditas poręczenia, a jedynie powstaje domniemanie prawne, iż awalista dał porękę za wystawcę. Ważnem jest wobec tego, co ustawodawca rozumiał przez wyrażenie: „poręczyciel wskaże za kogo ręczy”. Czy ta wskazówka ma polegać na wymienieniu osoby poręczonej z nazwiska, czy też wystarczy omówienie ogólne tej osoby lub też inna wskazówka z treści wekslu, lub z miejsca złożenia podpisu ręczyciela wypływająca.

Prof. Wróblewski w sprawie tej ograniczył się do uwagi, iż ustawa ta wymaga wyraźnej wskazówki, a sąsiedztwo podpisu awalisty z podpisem innym – wskazówki takiej nie zastąpi. Uwaga ta jest słuszna i z nią się zgodzimy, wychodząc z założenia, iż w braku wyraźnego wskazania osoby za którą ręczy awalista – obojętną jest rzeczą w którem miejscu jest umieszczony podpis awalisty, to znaczy czy na przedniej stronie, albo czy obok jakiegoś podpisu wekslowego, czy też nie. We wszystkich tych przypadkach należy uznać, iż poręczenie zostało dane za wystawcę. Tę samą zasadę w szerokim wywodzie uzasadnił delegat Polski na Konferencję w Genewie w 1930 roku, prof. Jan Namitkiewicz, podając, iż wobec różnolitego uregulowania powyższej kwestii przez poszczególne ustawodawstwa i wobec braku odpowiedniego przepisu w regulaminie haskim,  mogły powstawać wątpliwości na korzyść jakiej osoby poręczenie zostało udzielone. Nie budzi poważnych wątpliwości przypadek położenia podpisu awalisty „in recto„, wobec przecięcia kwestji przez projekt genewski, natomiast gdy „a verso” wekslu znajduje się podpis, który nie jest podpisem indosanta, na tle poszczególnych ustawodawstw możnaby mniemać, iż jest to awal dany na korzyść indosanta. Wobec tego, aby uniknąć wątpliwości, zdaniem delegacji polskiej, pożądanem jest ustanowić, iż miejsce gdzie znajduje się podpis awalisty nie powinno być brane pod rozważania. Ta myśl jest zresztą bardzo dobrze wyrażona prze ostatnie zdanie propozycji włoskiej quelle que soit la place ou la signature a ete apposee„.

W praktyce jednak spotkaliśmy się również ze zdaniem przeciwnem, jak np. w wyroku Sądu Apel. w Warszawie z dnia 23.IV.2932r., stwierdzającym, iż podpis awalisty umieszczony obok podpisu akceptanta wskazuje na to, że tegoż przyjęto porękę (Zob. O. S. P. XI. 345). Uznać należy na podstawie wyżej powiedzianego, iż stanowisko to jest niesłuszne i sprzeczne z wyraźnemi zasadami polityki ustawy wekslowej. W związku jednak z dyspozycją ustawy nasuwają się nowe kwestje. Na miejscu gdzie normalnie znajduje się podpis przyjemcy – w praktycznym przypadku znajdujemy dwa podpisy; czy oba należy traktować za akceptację, czy też jeden za akcept, drugi za awal, a jeśli tak – to który? Odpowiedź na to pytanie daje nam tekst umowy wekslowej, a mianowicie adres trasata. To nazwisko będzie nazwiskiem przyjemcy, drugie zaś będzie awalem w myśl domniemania z art. 30 ust. 3 pr. weksl., i to awalem poręczającym nie za przyjemcę, jakby się to zdawać powinno, (wobec sąsiedztwa podpisów) – lecz wystawcę wekslu. Zdarzyć się także może, uż w wekslu na miejscu, w którym zwykle znajduje się podpis wystawcy spotykamy dwa podpisy. Czy są to podpisy współwystawców, czy też wystawcy i awalisty, i który kim z nich będzie? I w tym przypadku treść samego wekslu służyć będzie nam wskazówką: jeżeli bowiem w konkretnym przypadku weksel wystawiony jest na „własne zlecenie” i jeden z podpisów tych „współwystawców” figuruje na odwrocie jako pierwszy indosant – będzie to wskazówką, że ten właśnie podpis dotyczy się wystawcy, drugi zaś będzie awalistą wystawcy. W braku tego rodzaju wzmianki musimy uznać, iż mamy dwóch lub więcej współwystawców. Na tym samym stanowisku stanął Sąd Najwyższy w swem orzeczeniu z dnia 1.VIII.1931, orzekając, iż: „Współwystawca wekslu własnego, który z wierzycielem wekslowem nie zawierał żadnej umowy co do swej odpowiedzialności wekslowej, nie może wobec wierzyciela wekslowego powoływać się na to, że wobec umowy zawartej z drugim współwystawcą wekslu miał za sumę wekslową odpowiadać jako ręczyciel” (S.N. II.1.Rw.1318/31). Również w przypadku istnienia podpisu awalisty obok podpisu indosanta na odwrocie wekslu, możemy w pewnych okolicznościach ustalić, czy należy te podpisy traktować jako współindosantów, czy też jeden z nich uważać za awal. Jeżeli więc z poprzedzającego indosu ujawniona jest osoba indosatarjusza, to podpis tej osoby uważać należy za indos, podpis zaś drugiej osoby, nie wskazanej jako indosatarjusza – będzie awalem, i to awalem poręczającym osobę wystawcy, a nie indosanta, jakby się to na pozór zdawać mogło. Oprócz krańcowych przypadków złożenia przez awalistę samego tylko podpisu „in blanco” oraz złożenia wyraźnego oświadczenia, ustalającego powstanie, zakres i osobę poręczenia – w praktyce mogą zaistnieć przypadki pośrednie, a polegające na złożeniu podpisu wraz z odpowiednim krótkim oświadczeniem dodatkowem. Istnienie takich dodatków przewidziane jest przez samą ustawę, która zezwala na umieszczenie obok podpisu awalisty oświadczenia „poręczam” lub innego zwrotu równoznacznego. W praktyce spotykają się wyrażenia „per aval”, „p. a.”, „jako awalista”, „jako poręczyciel”, „jako gwarant”, „gwarantuję” i tp. W tych wszystkich przypadkach gdy obok podpisu znajduje się wyrażenie synonimiczne ze słowem „poręczam”, podanem przez ustawę – uważamy podpis za prawidłowy awal.

Z drugiej jednak strony wyklucza przyjęcie poręki dodatek „jako świadek„, „jako asystujący„, jak również „zatwierdzam jako małżonek„, gdyż te oświadczenia dodatkowe wskazują, iż wolą osób, które podpisy pod temi oświadczeniami złożyły, nie było stworzenie zobowiązania poręczenia. Również dodanie słów „bez obliga” wskazuje, iż w danym przypadku wykluczonem jest traktowanie podpisu jako poręczenia, a należy go uważać za jeden z rodzajów indosu. W przypadku złożenia zaś obok podpisu oświadczenia: „przyjęto per aval” należy uznać, iż podpis tyczy się nie awalisty, lecz przyjemcy, którego oświadczenie „per aval” traktować należy „pro non scripto” [za nienapisany – przyp. Remitent.pl], gdyż – jak to podamy niżej w pracy niniejszej – przyjemca nie może być jednocześnie awalistą.

Orzecznictwo polskie również wypowiedziało się w sposób zdecydowany w sprawie dodatków wskazujących poręczenie, podając, iż: ręczyciel musi złożyć pisemne oświadczenie, że ręczy i użyć na piśmie odpowiedniego wyrażenia, np. „ręczę”, „jako poręczyciel”. Sam jego podpis na dokumencie (w danym przypadku na wekslu) nie wyraża jeszcze treści właściwej woli poręczyciela. Skoro zatem strony, podpisując się na wekslu, nie dodały słowa „poręczam” lub innego równoznacznego wyrażenia, przeto w samym ich podpisie na wekslu jako wystawcy lub indosanta nie można było dopatrzyć się ani poręki wekslowej, ani cywilnej” (S.N. III Rw. 1440/31 z 24.IX.1931), oraz dalej stanowiąc, iż „weksel wystawiony w formie wekslu własnego, podpisany w charakterze współwystawcy, a nie w charakterze poręczyciela rodzi odpowiedzialność podpisanego jako głównego dłużnika wekslowego, a nie tylko jako ręczyciela. Umowa, między osobami współpodpisanemi, o porękę – nie skutkuje przeciwko posiadaczowi trzeciemu, jeśli z tekstu wręczonego mu wekslu nie była widoczna w sposób przewidziany w art. 38 i 101 pr. weksl.” (S.N. III Rw 1318/31 z 1.VIII.1931).

Należy więc wysunąć z powyższego wniosek ogólny, iż w braku wyraźnego oświadczenia ze strony awalisty trudno jest sam podpis traktować jako awal, a domniemanie raczej wskazywać będzie na istnienie innego rodzaju zobowiązania, w szczególności, gdy podpis umieszczony będzie na odwrocie wekslu.

Tekst autorstwa Adama Szczygielskiego, „Poręka wekslowa”

Miesięcznik Prawa Handlowego i Wekslowego, 1934r. nr 5/6