Czy można bez obaw podpisać weksel in blanco dla Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości?

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jest rządową agencją zarządzającą funduszami pochodzącymi z UE przeznaczonymi na wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw oraz rozwój zasobów ludzkich.

W zamian za przekazane przedsiębiorcom fundusze, agencja wymaga od nich podpisania weksla in blanco, zabezpieczającego zwrot otrzymanej dotacji, w przypadku jej wykorzystania niezgodnie z ustalonym celem. Chciałbym opisać weksel in blanco, stosowany przez Agencję.

Weksel wygląda następująco:

Ponadto do weksla podpisuje się deklarację wekslową (wzór dla osób fizycznych oraz osób prawnych).

Umowa wekslowa bez podpisu remitenta

Sama deklaracja wekslowa dość szczegółowo określa sposób uzupełnienia weksla, jednakże sam remitent, czyli PARP deklaracji wekslowej nie podpisuje. Pan Miłosz Marczuk, kierownik sekcji prasowej PARP, tak uzasadnia ten fakt:

Deklaracja w swej treści odnosi się do umowy o dofinansowanie zawieranej pomiędzy remitentem a wystawcą weksla. W treści deklaracji jest wskazany remitent – PARP. Weksel jest ustanowiony jako zabezpieczenie prawidłowej realizacji zawartej umowy o dofinansowanie. Brak podpisu remitenta na deklaracji wekslowej pozostaje bez wpływu na możliwość podnoszenia zarzutów przez wystawcę.

Vide . „Po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego. Strony mogą zatem powoływać się na podstawy faktyczne i prawne wynikające z łączącego je stosunku prawnego, który jest źródłem dochodzonego przez powoda roszczenia cywilnoprawnego, nawet jeśli okaże się, że roszczenie wekslowe nie istnieje.” (wyrok SN z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 48/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 124).

Faktycznie, brak podpisu remitenta na deklaracji nie uniemożliwia wnoszenia zarzutów opartych na stosunku pozawekslowym, jednakże wartość dowodowa takiej deklaracji jest wówczas żadna. Jeśli dojdzie do sporu i wystawca będzie chciał uzasadnić, że weksel został wypełniony niezgodnie z zawartą umową, to na nim będzie ciążył obowiązek wykazania, że zawarł z PARP takie, a nie inne warunki określające sposób uzupełnienia weksla. Deklaracja wekslowa podpisana wyłącznie przez samego wystawcę z oczywistych względów ma znikomą wartość dowodową.

Ponadto do wypełnienia weksla in blanco remitent nie potrzebuje umowy wekslowej, tym samym to nie wystawca powinien wystawiać deklarację remitentowi, a remitent wystawcy, w której to deklaracji ograniczy on swoje prawo do wypełnienia weksla, którego użyje tylko w przypadku zajścia określonej sytuacji (w tym przypadku: nieprawidłowego wykorzystania dotacji).

Brak daty wystawienia weksla

Na wekslu, w momencie jego podpisywania, brak jest daty wystawienia, co trudno racjonalnie uzasadnić. Jest to szczególnie niebezpieczne przy podpisywaniu weksla przez osobę prawną, ponieważ jeśli na wekslu zostanie przez PARP wpisana nieprawidłowa data wystawienia weksla (późniejsza niż data podpisania i wręczenia), i w dacie tej osoba podpisująca weksel w imieniu osoby prawnej, nie będzie już umocowana do reprezentacji firmy, będzie ona odpowiadać za weksel prywatnie. Uwolnić się z zobowiązania mogłaby tylko wykazując, że data wystawienia weksla podana na dokumencie jest nieprawdziwa, a faktycznie wręczenie weksla odbyło się w trakcie istnienia umocowania podpisującego do reprezentowania wystawcy. Aby uniknąć takich niejasności, datę wystawienia weksla in blanco powinno podawać się już w momencie jego wręczania na zabezpieczenie.

Brak oznaczenia remitenta

Na wekslu znajduje się klauzula „nie na zlecenie”, zakazująca indosowania weksla, ma ona jednak niewielkie znaczenie praktyczne, skoro weksel nie ma podanego remitenta. Już w momencie podpisania weksla powinniśmy wskazać Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości jako remitenta weksla, co w połączeniu z klauzulą zakazującą indosów, umożliwi dochodzenia należności z weksla tylko jej, a ewentualna cesja wierzytelności nie pozbawi nas możliwości podnoszenia wobec nowego nabywcy takich zarzutów, jakie mamy wobec PARP.

Jednakże brak oznaczenia remitenta, jak również innych wrażliwych danych (daty wystawienia) może spowodować, że w przypadku zgubienia się weksla i dostania w niepowołane ręce, nieuczciwy posiadacz może wpisać siebie jako remitenta. Pół biedy, jeśli uda nam się wykazać, że „złodziej” jest posiadaczem w złej wierze, gorzej będzie, jeśli weksel znajdzie się w posiadaniu osoby, która ma do nas na przykład nieuznawane przez nas roszczenie o zapłatę (czyli podmiot, z którym byliśmy w przeszłości w jakichś relacjach). Wówczas może ona twierdzić, że właśnie tym wekslem zapłaciliśmy jej za ową należność, a wykazanie dowodu przeciwnego byłoby bardzo trudne, w praktyce nieraz niemożliwe.

Niebezpieczeństwo to dostrzegał już śp. Janusz Kochanowski, Rzecznik Praw Obywatelskich, który w piśmie z 2009r. pisał:

Zaproponowałem, aby mając na uwadze zwiększenie bezpieczeństwa obrotu, wzór weksla: „W dniu …. zapłacę za ten weksel Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości sumę …”, uzupełnić o klauzulę „lecz nie na jej zlecenie”. Wówczas przeniesienie weksla na inne osoby miałoby skutki zwykłego przelewu, a zatem także wobec osoby trzeciej wystawca mógłby podnosić zarzuty z samej umowy. Minister Rozwoju Regionalnego podzieliła w tym zakresie moje stanowisko. W piśmie z dnia 27 listopada 2008 r. zadeklarowała, iż do Instytucji Zarządzających poszczególnymi programami operacyjnymi
zostanie skierowane zalecenia stosowania wzoru weksla zawierającego ww. klauzulę.

W dniu 6 stycznia 2009 r. na stronach PARP zawarta została informacja
o modyfikacji wzoru weksla in blanco. Zmiana ta wychodzi naprzeciw moim oczekiwaniom, ale mam nadzieję, że również oczekiwaniom wielu przedsiębiorców.

Jak widać, obecnie PARP z niewiadomych przyczyn zrezygnowała z oznaczania siebie, jako remitenta na przyjmowanych przez siebie na zabezpieczenie wekslach in blanco. Oto co na pytanie Dlaczego na wekslu in blanco nie podaje się w momencie podpisania następujących danych: oznaczenia remitenta, daty wystawienia i miejsca wystawienia, klauzuli „weksel kaucyjny”, „weksel gwarancyjny” lub podobnej w imieniu PARP pisze p. Miłosz Marczuk:

Nasz wesel jest to weksel własny in blanco, który ze swej definicji nie zawiera wszystkich elementów wymaganych dla weksla zupełnego. Weksel ten jest ustanawiany dla jako zabezpieczenie prawidłowej realizacji zawartej umowy o dofinansowanie. Weksel ten jest składany przez wystawcę wraz z deklaracją wekslową do PARP. Często weksel i deklaracja podpisywane są przed notariuszem. Weksel in blanco pełni w obrocie gospodarczym przede wszystkim funkcję gwarancyjną. Polega ona na tym, że strony zawierające umowę pragną zabezpieczyć ewentualne roszczenia mogące z niej wyniknąć, ale nie są w stanie w momencie zawarcia umowy oznaczyć np. wysokości tych roszczeń lub daty płatności. W tym celu strona, która ma stać się dłużnikiem wynikającego z danej umowy roszczenia, podpisuje blankiet wekslowy, upoważniając jednocześnie drugą stronę (PARP) do wypełnienia go brakującymi składnikami.

Jako ciekawostkę – oczywiście nie dotyczącą wzoru weksla stosowanego przez PARP, ale obrazującego charakter weksla in blanco, można wskazać, za jednym z komentatorów:

„Niezupełność weksla, jak się wydaje, dotyczyć może także słowa „weksel” (art. 1 pkt 1), aczkolwiek sprawa jest sporna [inaczej np. A. Szpunar, Komentarz…, s. 217]. Za prezentowaną tezą przemawia argument, iż ustawa nie czyni w treści art. 10 żadnego rozróżnienia między elementami, które zgodnie z art. 1 winny składać się na treść weksla. Oczywiście, nie dotyczy to tylko podpisu wystawcy. Wekslem niezupełnym może więc być czysta kartka papieru opatrzona podpisem osoby zobowiązującej się, jeżeli z okoliczności towarzyszących podpisowi wynika jednoznacznie, że składa on podpis z tym zamiarem, aby po wypełnieniu kartki niezbędnymi elementami weksla, zaciągnąć zobowiązanie wekslowe.”

Niestety powyższa odpowiedź ani nie jest na temat, ani nie jest zadowalająca. Wynika z niej, iż równie dobrze wekslem in blanco wystawionym dla PARP mogłaby być czysta kartka papieru (podpisana z zamiarem zaciągnięcia zobowiązania wekslowego jest pełnoprawnym wekslem in blanco). Po zwróceniu uwagi na niebezpieczeństwa związane z podpisaniem takiego weksla, dalszej odpowiedzi od PARP niestety już nie otrzymałem.

Jak może wyglądać prawidłowy weksel in blanco wystawiany na rzecz PARP

Weksel in blanco, w taki sam dobry sposób zabezpieczający interesy PARP, a jednocześnie dający szansę wystawcy na obronę w przypadku nieuprawnionego jego wypełnienia, może wyglądać następująco:

Warszawa, dnia 13 marca 2011r. Na … … … zł.
Dnia … … … zapłacę za ten kaucyjny weksel na rzecz
Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, ale nie na jej zlecenie,
sumę … … … … … … … … … … zł.
Płatny w Warszawie

Podpisanie weksla in blanco w takiej formie jaka jest wymagana przez PARP w ogóle nie powinno się odbywać przez osobę mającą wiedzę na temat prawa i praktyki obrotu wekslowego i świadomość związanych z tym niebezpieczeństw. Mniejszym złem jest, jeśli niebezpiecznego weksla wymaga od nas kontrahent działający na konkurencyjnym rynku – możemy wówczas zrezygnować ze współpracy z nim i wybrać innego przedsiębiorcę. Niestety PARP ma monopol na dysponowanie dotacjami, tym bardziej należy wymagać od nich, aby żądane przez nich zabezpieczenia były zgodne przede wszystkim ze zdrowym rozsądkiem. W chwili obecnej – niestety – tak nie jest.

Zobacz również:

RPO po raz drugi zajmuje się nieprawidłowym wekslem in blanco PARP (wpis z 10 lipca 2011r.)