Ważność weksla udzielonego przez małżonka: art. 37 § 4 k.r.o

[dvk]

Przy okazji powtarzania materiału z prawa rodzinnego nasunęło mi się pytanie:

Czy weksel własny wystawiony przez osobę pozostającą w związku małżeńskim jest nieważny (art. 37 § 4 k.r.o.) zawsze, gdy wystawca wystawił weksel bez zgody małżonka?

W pierwszej płaszczyźnie problem rozbija się o kwestię, czy wystawienie weksla jest jednostronną czynnością prawną, czy też umową. Znalazłem orzeczenia opowiadające się zarówno za pierwszą opcją (http://prawo.legeo.pl/prawo/iii-czp-68-79/) jak i za drugą (http://prawo.legeo.pl/prawo/i-csk-105-06/). A różnica jest jak widać kolosalna, bo przy założeniu jednostronności weksla podniesienie zarzutu jego nieważności może być skuteczne nawet wobec indosatariusza w dobrej wierze, bo przecież nie jest to zarzut odnoszący się do stosunków osobistych.

Druga płaszczyzna problemu - przy założeniu jednostronnego charakteru weksla - odnosi się do tego, co jest objęte art. 37 k.r.o. Można spotkać się z poglądami, że art. 37 k.r.o. znajduje zastosowanie jedynie do majątku wspólnego małżonków. W takim wypadku nie można chyba mówić o dokonaniu jednostronnej czynności prawnej dotyczącej majątku wspólnego, skoro do takiego majątku wchodzą w zasadzie tylko aktywa (w sensie prawnym), plus obciążenia spoczywające na tych aktywach. Zobowiązanie wekslowe nie może więc być częścią majątku wspólnego i w takim wypadku art. 37 k.r.o. nie znajdzie zastosowania.

Z drugiej strony wykładnia literalna przepisu daje podstawy do uznania, że ten art. dotyczy nie tylko majątku wspólnego - bowiem § 1 zawiera cztery punkty, i tylko w ostatnim wskazuje, że czynność prawna musi dotyczyć majątku wspólnego.

Tak czy inaczej wydaje mi się, że kwestia ta ma potencjalnie ogromny wpływ na obrót wekslami. Weksle wystawione po 2004 roku (gdy wszedł w życie ww. przepis), przy przyjęciu poglądu o jednostronnym charakterze weksla i objęciu go zakresem zastosowania art. 37 k.r.o., powinny przez remitentów być zawsze sprawdzane pod kątem stanu cywilnego wystawcy i w razie stwierdzenia małżeństwa, staranny remitent powinien mieć pisemną zgodę małżonka wystawcy.

[Lech]

Dziękuję za poruszenie ciekawego zagadnienia.

Specjalistą z KRO nie jestem, więc trudno mi się kategorycznie na ten temat wypowiedzieć.

Osobiście opowiadam się za umownym źródłem zobowiązania wekslowego, zgodnie z teorią emisyjną, w której do powstania zobowiązania należy nie tylko weksel wystawić, ale i wręczyć remitentowi. Trudno więc twierdzić, że w takim przypadku nie mamy drugiej strony umowy.

Ponadto nie spotkałem się jeszcze z zarzutem zupełnej nieważności weksla wystawionego tylko przez jednego z małżonków. Spory dotyczyły raczej tylko egzekucji z majątku wspólnego, a i tak tylko do czasu, jak zaczęto wymagać do klauzuli na małżonka dokumentu poświadczającego jego zgodę - bez względu na wysokość zobowiązania.

Do poczytania:

I CK 192/04

[...]

Pomimo kontrowersyjności zagadnienia należy opowiedzieć się za teorią umowną powstania zobowiązania wekslowego. Zobowiązanie wekslowe z weksla gwarancyjnego in blanco powstaje gdy dłużnik główny złoży na nim podpis w charakterze akceptanta i wyda go wierzycielowi. Z chwilą wręczenia go dochodzi dopiero między wydającym a odbiorcą do zawarcia umowy skierowanej na zawarcie zobowiązania wekslowego (por. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 168 i wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1998 r., III CKN 34/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141 oraz z dnia 21 czerwca 2002 r., V CKN 1514/00 nie publ.). Zobowiązanie to powstaje dopiero po uzupełnieniu tego dokumentu przez uprawnioną osobę o niezbędne elementy. Ziszczenie się warunku prawnego (conditio iuris) w postaci uzupełnienia weksla in blanco odnosi skutek od chwili wydania go odbiorcy (ex tunc).

Już z tego względu nie mógł w sprawie mieć zastosowania art. 37 § 3 k.r.o., który dotyczący jednostronnych czynności prawnych.

Czynności podejmowane przez jednego z małżonków w celu funkcjonowania prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa, obejmującego składniki stanowiące przedmiot majątku wspólnego obojga małżonków, w zasadzie mieszczą się w granicach zwykłego zarządu, jeżeli nie prowadzą tylko do całkowitego rozpadu majątku wspólnego (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1999 r., I CKN 240/98, OSNC 2000, nr 6, poz. 108) Z istoty działalności gospodarczej wynika bowiem, że jest ona obliczona na uzyskanie korzyści, z których zaspakajane są wprawdzie potrzeby rodziny, ale zawsze jest prowadzona na własne ryzyko przedsiębiorcy, ewentualne straty zatem, nie powinny być łatwo, przez wykorzystanie mechanizmu obrony majątku wspólnego przerzucane na wierzycieli (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2002 r., II CKN 920/00, nie publ.). Po pierwsze zatem nie można podzielić zapatrywania, ze wystawienie weksla in blanco bez rekta klauzuli jest zawsze czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, a po wtóre należy zgodzić się z Sądem Apelacyjnym, że skarżący nawet nie starali się wykazać podniesionego w toku postępowania apelacyjnego popieranego w kasacji zarzutu. W rezultacie nie doszło do naruszenia art. 36 § 2 k.r.o. w zw. z art. 37 § 1 k.r.o.

oraz

II CSK 129/05

Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 37 § 3 k.r.o., ponieważ stosunek poręczenia wekslowego – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 września 1994 r., III CZP 113/94 (Wokanda 1994, Nr 12, poz. 2) – nie powstaje w wyniku jednostronnej czynności prawnej poręczyciela, lecz opiera się na umowie zawartej między poręczycielem a wierzycielem. Ważność poręczenia wekslowego, udzielonego przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy więc – zgodnie z art. 37 § 1 k.r.o. – od potwierdzenia poręczenia przez drugiego małżonka. Nie wchodzi zatem w grę sankcja bezwzględnej nieważności, gdyż według art. 37 § 3 k.r.o. dotyczy ona jednostronnej czynności prawnej dokonanej bez wymaganej zgody drugiego małżonka.

Uważam, że wystawienie/poręczenie weksla bez wymaganej zgody współmałżonka odnosi negatywny skutek tylko w stosunku do egzekucji z majątku wspólnego, nie uniemożliwiając prowadzenia egzekucji z osobistego majątku dłużnika.