Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, który można uzyskać również na podstawie weksla, uprawnia wierzyciela do natychmiastowego przeprowadzenia postępowania zabezpieczającego. To bardzo przydatna procedura, uniemożliwia bowiem dłużnikowi „ucieknięcie z majątkiem”, nawet jeśli późniejsza sprawa sądowa będzie trwała miesiącami lub latami. Co jednak, jeśli wierzyciel dokona zabezpieczenia na majątku pozwanego, a potem… przegra sprawę? Zapraszam do lektury interesującego wpisu na ten temat autorstwa radcy prawnego, Karola Sienkiewicza, prowadzącego również blog o dochodzeniu wierzytelności.
/Lech Malinowski/
Ktoś mądry powiedział, że „jest prawda, półprawda i statystyki”. A prawda statystyczna jest taka, że rozpoznawanie spraw w sądach trwa coraz dłużej. Zanim uzyskasz prawomocne orzeczenie, które będzie tytułem wykonawczym przeciwko dłużnikowi, mogą minąć lata. A w tym czasie wiele może się wydarzyć. Dlatego czasami warto złożyć wniosek o udzielenie zabezpieczenia, nawet jeszcze przed procesem lub skorzystać z przywileju zabezpieczenia istniejącego z mocy prawa.
Gdy dłużnikowi grozi upadłość, próbuje on ukryć swój majątek lub nie znasz miejsca jego pobytu, zabezpieczenie może okazać się bardzo przydatną instytucją prawną, która ułatwi, a niekiedy w ogóle umożliwi zaspokojenie Twojego roszczenia w przyszłości.
Zabezpieczenie polega na tym, że sąd, w celu ochrony Twojej wierzytelności, może zakazać dłużnikowi zbycia konkretnych przedmiotów, postanowić o zajęciu jego rachunku bankowego czy wynagrodzenia za pracę. Takie rozstrzygnięcie będzie niewątpliwie dolegliwością dla byłego kontrahenta i znacznie ograniczy jego prawa (nawet jeśli „zajęte” pieniądze to długi, które dawno powinny znaleźć się na Twoim koncie). Z przywileju tytułu zabezpieczenia korzystają również niektóre orzeczenia, np. wyroki o zapłatę wydane w sprawach gospodarczych czy nakazy zapłaty wydane w postępowaniu nakazowym (np. z weksla). Wówczas na Twój wniosek komornik może np. zająć rachunek, zabrać z niego pieniądze, ale musi przekazać je na konto depozytowe Sądu. Z podziałem musisz poczekać na uzyskanie tytułu wykonawczego.
W związku z tym, zanim zdecydujesz się na skorzystanie z możliwości zabezpieczenia, warto rozważyć kwestię ewentualnej odpowiedzialności względem dłużnika, zwanego w postępowaniu zabezpieczającym obowiązanym. Stanowi o tym przepis art. 746 § 1 k.p.c.
§ 1. Jeżeli uprawniony nie wniósł pisma wszczynającego postępowanie w wyznaczonym terminie albo cofnął pozew lub wniosek, jak również gdy pozew zwrócono lub odrzucono albo powództwo bądź wniosek oddalono lub postępowanie umorzono, a także w przypadkach wskazanych w art. 744 § 2, obowiązanemu przysługuje przeciwko uprawnionemu roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem zabezpieczenia. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od dnia powstania szkody.
Wynika z tego, że prawomocność następujących orzeczeń prowadzi do powstania roszczenia:
1. postanowienia o umorzeniu postępowania wydanego wskutek cofnięcia pozwu lub wniosku w postępowaniu nieprocesowym;
2. zarządzenia o zwrocie pozwu lub wniosku w postępowaniu nieprocesowym;
3. postanowienia o odrzuceniu pozwu lub wniosku w postępowaniu nieprocesowym,
4. orzeczenia o oddaleniu powództwa lub wniosku;
5. postanowienia o umorzeniu postępowania.
Ponadto podobne skutki rodzi upływ terminu wyznaczonego do wniesienia pozwu lub wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego.
Z powyższego uregulowania wyraźnie wynika, że Twoja odpowiedzialność jest uzależniona w zasadzie od negatywnego wyniku całego postępowania. Nie ma więc żadnego znaczenia pozytywne rozstrzygnięcie przez sąd zażalenia dłużnika na postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia.
Załóżmy zatem, że sąd wyrokiem oddali powództwo, czyli przegrasz sprawę. Jak to zdarzenie ukształtuje Twoją sytuację prawną?
Z chwilą uprawomocnienia się wyroku oddalającego powództwo zabezpieczenie upada, a po stronie dłużnika rodzą się przesłanki do zgłoszenia roszczenia odszkodowawczego.
Jak dochodzenie odszkodowania może wygląda w praktyce?
Otóż dłużnik nie będzie mógł dochodzić odszkodowania w „Twoim” procesie, musi wytoczyć oddzielne powództwo, wszcząć odrębną sprawę. Na nim spoczywa również ciężar udowodnienia, że poniósł szkodę oraz że istnieje związek przyczynowy między wykonaniem zabezpieczenia a wyrządzoną szkodą.
Szkoda, jaka powstaje po stronie dłużnika jest rozumiana najszerzej jak to możliwe w prawie cywilnym. Pozew może obejmować żądanie odszkodowania za straty rzeczywiście poniesione, na przykład fakt, że nie mógł on swobodnie dysponować całością swojego wynagrodzenia czy środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym. Niestety w grę wchodzą również utracone korzyści. Przykładowo: wykonanie zabezpieczenia może spowodować utratę zdolności kredytowej, a co za tym idzie wypowiedzenie umowy kredytowej przez bank i obowiązek spłaty całej kwoty kredytu. To nie jest duży problem, jeżeli Twój dłużnik zaciągnął niewielki kredyt konsumpcyjny, ale w przypadku kredytu hipotecznego postawionego w stan wymagalności suma może być pokaźna.
Przez jaki okres możesz obawiać się konsekwencji?
Obecnie roszczenie dłużnika może być dochodzone w ciągu roku od dnia powstania szkody. Od 3 maja 2012 r., czyli wejściu w życie dużej nowelizacji kpc, roszczenie to wygaśnie, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od dnia jego powstania (czyli w ciągu roku np. od dnia uprawomocnienia się wyroku oddalającego powództwo).
W związku z tym uruchamiając zabezpieczenie powinieneś być pewien tego, że Twoje roszczenie jest zasadne, oparte na mocnych dowodach i argumentach. Niestety nawet dobra wiara nie chroni w pełni, ponieważ jak stwierdził Sąd Najwyższy (wyr. SN z 25.2.2010 r. V CSK 293/09), odpowiedzialność za dokonane zabezpieczenie jest niezależna od winy (a więc oparta na zasadzie ryzyka).
Czy to sprawiedliwe? No, cóż, ustawodawca przyznał dłużnikowi instrument ochrony jego praw i interesów głównie dlatego, że zabezpieczenie jest udzielane w oparciu o uprawdopodobnienie istnienia pewnych okoliczności. Odpowiedzialność odszkodowawcza może stanowić mocny argument przeciwko złożeniu wniosku o udzielenie zabezpieczenia, ale zawsze warto rozważyć taką możliwość.
Karol Sienkiewicz
Niestety obecna regulacja w tej kwestii jest mocno kulawa i dobrze, że zmienia się od 3-go maja. Biorąc pod uwagę czas trwania postępowań sądowych roszczenie o odszkodowanie z powodu zabezpieczenia najczęściej obecnie przedawnia się zanim może być dochodzone.
Bardzo dobrze, że 3 maja nastąpiła nowelizacja KPC, gdyż rzeczywiście, tak jak mówi pan Paweł Judek, w wielu wypadkach miała miejsce sytuacja, iż sprawa po prostu ulega przedawnieniu zanim zaistnieje możliwość dochodzenia roszczenia o odszkodowanie z powodu zabezpieczenia.
@Aleksandra, witam Integral Collections, pozdrowienia dla Bibby :)
Chyba jednak przepisy o przerwaniu biegu przedawnienia mimo wszystko obowiązują.
@Matyjasiak Marian, „…Chyba jednak przepisy o przerwaniu biegu przedawnienia mimo wszystko obowiązują…”
Właśnie czytam(Prawo wekslowe, Piotr Machnikowski
Rok wydania: 2009), na ten temat w kontekście tak powszechnego weksla „in blanco”. Po pierwszym czytaniu, jestem lekko, zaniepokojony. Jeżeli dobrze zrozumiałem to co przeczytałem, to sugeruje się w tej książce, że dług nie powinien obowiązywać „za długo”. Literalnie jest tam napisane, że im więcej czasu upłynęło od złożenia podpisu przez wystawcę, to wierzytelność z takiego weksla jest niepewna.
Użyto określenia „osłabiona”. Co to może oznaczać i jakie są/będą „trendy” w doktrynie i judykaturze?
@wekselek – orzecznictwo w tym zakresie jest różne, dlatego zalecam ostrożność polegającą na tym, aby wypełnienie weksla nastąpiło przed przedawnieniem należności, którą weksel zabezpiecza, a aby nie doprowadzać do sporu „kiedy weksel był wypełniony” – aby już do tej daty nie tylko weksel wypełnić, ale i pozwać.