Dowód ze świadków w procesie wekslowym

Weksel jest zobowiązaniem samoistnym, abstrakcyjnym, co oznacza, że sam dokument wekslowy jest dowodem istnienia zobowiązania. Jednakże w sądowym procesie wekslowym możliwe jest przedstawianie dowodów ze świadków. Przede wszystkim w sytuacji, kiedy spór dotyczy weksla in blanco – na okoliczność jego wystawienia i uzupełnienia, jak również w przypadku zaginięcia weksla.

art. 246 kpc Jeżeli ustawa lub umowa stron wymaga dla czynności prawnej zachowania formy pisemnej, dowód ze świadków lub z przesłuchania stron w sprawie między uczestnikami tej czynności na fakt jej dokonania jest dopuszczalny w wypadku, gdy dokument obejmujący czynność został zagubiony, zniszczony lub zabrany przez osobę trzecią, a jeżeli forma pisemna była zastrzeżona tylko dla celów dowodowych, także w wypadkach określonych w kodeksie cywilnym.

art. 247 kpc Dowód ze świadków lub z przesłuchania stron przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu obejmującego czynność prawną może być dopuszczony między uczestnikami tej czynności tylko w wypadkach, gdy nie doprowadzi to do obejścia przepisów o formie zastrzeżonej pod rygorem nieważności i gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy sąd uzna to za konieczne.

Jak wynika z brzmienia art. 265kpc [kodeks postępowania cywilnego nieaktualny – przyp. remitent.pl] wyłączenie dowodu ze świadków dotyczy wyłącznie osnowy dokumentu, nie zaś sposobu jego powstania lub okoliczności, wśród których dokument sporządzono. (S.N.C.I. 2230/35 z dnia 7 maja 1936r.)

Dopuszczenie dowodu ze świadków – na fakt w jakich okolicznościach weksle in blanco zostały sporządzone oraz na charakter wynikającego z dokumentów zobowiązania, nie zaś na obalenie treści dokumentów – nie stanowi naruszenia przepisu art. 265 kpc. [kpc. nieaktualny – przyp. remitent.pl] – S.N.C.I. 2230/35 z dnia 7 maja 1936r.)

Glossa autorstwa (A.D.S.) zamieszona w Miesięczniku Prawa Handlowego i Wekslowego, 1936r.

Tradycyjna nauka prawa wekslowego, podkreślając różnice wynikające z instytucji wekslu na tle innych zobowiązań prywatno-prawnych, stale podkreślała jako rys charakterystyczny tzw. „abstrakcyjność” zobowiązania wekslowego. Zasada abstrakcyjności – w szczególności przejawiająca się w systemie germańskim prawa wekslowego,  którego wykładnikiem jest między innymi również i prawo polskie – polega na tym, iż z chwilą powstania zobowiązania wekslowego, odrywa się ono od podłoża materialnego (prawnego lub gospodarczego), zdobywając sobie całkowitą samodzielność prawną. Przejawia się zasada abstrakcyjności również na tle nowego prawa wekslowego w szeregu przepisów (art. 10, 12, 17, 18, 19, 28, 32 i in.) tak, iż możemy z całą pewnością ustalić nić przewodnią przewijającą się przez całokształt naszego systemu prawnego, natomiast przepisy prawne uchylające moc powyższej zasady traktować należy jako wyjątki (np. art. 76); ze względu zaś na wyjątkowy charakter podobnych przepisów zasięg prawny ich mocy musi być z istoty rzeczy ograniczony.

Na tle powyższego założenia, w doktrynie prawa wekslowego panowała jednolita opinia, iż w procesie wekslowym jako opartym na dokumencie pisemnym, a nadto – oderwanym od podstawy materialnej przyczyny jego stworzenia (causa), nie jest dopuszczalny dowód ze świadków, gdyż charakter wekslu oraz przyznany mu w obrocie jeszcze z epoki średniowiecznej tzw. „rigor cambialis” wyklucza w zupełności przeciwdowód ze świadków. Śladem powyższej opinii szła również praktyka obrotu wekslowego polskiego, wyrazem której są liczne orzeczenia Sądu Najwyższego, podkreślające abstrakcyjny charakter zobowiązania wekslowego.

Ustalona praktyka Sądu Najwyższego dopuszczała jedynie produkowanie dowodu ze świadków w procesie wekslowym w przypadku istnienia weksli nie całkowicie wypełnionych w chwili ich wystawienia (a więc tzw. „weksli in blanco„), opartych swym bytem prawnym na przepisie art. 2 ust. 5 in fine prawa wekslowego z 1924r., w przypadkach uzasadnionego zarzutu wypełnienia treści takich weksli w sposób niezgodny z istniejącą między kontrahentami umową pozawekslową („pactum de cambiando„); wyrazem tej praktyki są liczne wyroki Sądu Najwyższego […] regulujące szczegółowo granice dopuszczalnych w procesie wekslowym zarzutów oraz możności stosowania dowodu ze świadków.

Omawiany wyżej wyrok, idąc po linii przez dotychczasową praktykę Sądu Najwyższego wskazanej, posuwa się jeszcze dalej, gdyż precyzuje dokładnie pojęcie dowodu ze świadków w procesie wekslowym oraz przeprowadza dokładne rozgraniczenie między samą osnową wekslu jako dokumentu, a okolicznościami powstania i zaistnienia wekslu, jako zobowiązania. Dzięki powyższemu rozróżnieniu Sąd Najwyższy dochodzi do wniosku, iż o ile nie jest dopuszczalne przeprowadzenie w ramach art. 265kpc [kodeks postępowania cywilnego nieaktualny – przyp. remitent.pl] dowodu ze świadków przeciw osnowie dokumentu wekslowego, o tyle dozwolone jest produkowanie świadków przeciw na wszelkie inne okoliczności, związane z powstaniem dokumentu wekslowego lub z wyjaśnieniem charakteru zobowiązania (a więc, czy był dany w miejsce zapłaty, czy był wekslem gwarancyjnym itp.). Dzięki tak ujętemu orzeczeniu – które stanowi punkt decydujący w orzecznictwie wekslowym – zniknąć muszą wszelkie wątpliwości mogące powstać na tle stosowania dowodu ze świadków przy jednoczesnym uznaniu abstrakcyjności zobowiązania wekslowego, które stale wysuwane były zarówno przez doktrynę, jak i praktykę obrotu wekslowego. Zwrócić należy jednak uwagę, iż orzeczenie powyższe wydane zostało jedynie w stosunku do weksli in blanco, a nie zostało uogólnione na stosunki wekslowe oparte na wekslach zwykłych w znaczeniu art. 1 prawa wekslowego.