Kiedy powstaje zobowiązanie wekslowe – teoria kreacyjna i emisyjna

Od kiedy weksel zaczyna być ważnym dokumentem niosącym za sobą zobowiązanie finansowe? Formalnie zaistnienie zobowiązania wekslowego możemy rozpatrywać z punktu widzenia dwóch teorii – kreacyjnej i emisyjnej.

Teoria kreacyjna

zakłada, że zobowiązanie wekslowe zaczyna istnieć w momencie podpisania dokumentu – zobowiązanie wekslowe powstaje przez samo podpisanie weksla, czyli przez jednostronne oświadczenie woli. Oznacza to, że jeśli podpiszemy weksel i włożymy go do szuflady, skąd zostanie ukradziony, albo położymy na oknie, skąd wypadnie na ulicę, weksel taki będzie ważny i uprawniony posiadacz mógłby żądać zapłaty.

Teoria emisyjna

zgodnie z nią nie tylko podpisanie, ale następne wręczenie weksla powoduje dopiero zaciągnięcie zobowiązania wekslowego. Jeśli zatem wystawimy weksel na rzecz pewnej osoby, ale osoba ta wejdzie w posiadanie takiego weksla nie poprzez wręczenie jej przez wystawcę lub inną uprawnioną osobę, nie dojdzie do skutecznego zaistnienia stosunku wekslowego.

Są teorie, są wyjątki

Od każdej teorii są wyjątki, w prawie wekslowym są one dosyć częste.
Wyjątkiem od teorii emisyjnej może być nabycie niewręczonego prawidłowo weksla przez kolejnego indosanta w dobrej wierze (czyli w sytuacji, kiedy nie mógł on przypuszczać, że zobowiązanie wekslowe nie istnieje), wyjątkiem od teorii kreacyjnej może być sytuacja, kiedy pomimo istnienia warunków ważnego zobowiązania, wierzytelność nie przysługuje nabywcy w złej wierze (czyli takiemu, który nabywając weksel, wiedział, albo z łatwością mógł się dowiedzieć, że wystawca nie chciał się skutecznie zobowiązać wekslowo).

Ignacy Roseblüth w swoim komentarzu do prawa wekslowego w 1936r. pisał:

Na gruncie polskiego prawa wekslowego jestem zdania, że słuszność leży pośrodku między teorią kreacyjną a teorią umowy. Z przepisów art. 1, l. 6, że weksel musi zawierać remitenta, z art. 29 o nieważności przyjęcia skreślonego przed zwróceniem wekslu i z art. 16, według którego obok posiadania potrzebny jest do legitymacji formalnej nieprzerwany ciąg indosów, wynika, że w zasadzie do powstania zobowiązania wekslowego nie wystarczy sam podpis wystawcy, lecz potrzebne jest wręczenie wekslu na podstawie porozumienia się odnośnych osób.

Z przepisu jednak art. 16, który daje legitymację formalną posiadaczowi wekslu, o ile wykaże się nieprzerwanym ciągiem indosów, choćby indosów in blanco (art. 16), lub na okaziciela (art. 12), chroniąc przed skargą windykacyjną rzetelnego nabywcę, który przy nabyciu od niewłaściciela wekslu nie dopuścił się rażącego niedbalstwa i dając mu przez to prawo rzeczowe do wekslu, oraz z przepisem art. 10, który chroni nabywcę w dobrej wierze, o ile nie dopuścił się rażącego niedbalstwa przy wekslach, podpisanych in blanco, a później wypełnionych niezgodnie z zawartym porozumieniem – wynika, że wobec rzetelnego nabywcy wekslu, osoba, która weksel podpisała, odpowiada wekslowo, jeżeli nie zapobiegła skutecznie dostaniu się weksla do obrotu bez możności rozpoznania przy należytej staranności, że podpisany na wekslu nie miał zamiaru wekslowo zobowiązać się wobec jego posiadacza.

W myśl tak ujętej konstrukcji odpowiada wobec rzetelnego nabywcy wekslu ten, kto podpisany przez niego weksel in blanco na urzędowym formularzu, po jego wykupieniu schował w biurku, bez odpowiedniego zniszczenia (przedziurkowania itp.), skąd mu go skradziono, po czym po wypełnieniu puszczono w obieg tak, że w końcu znalazł się w ręku rzetelnego nabywcy.

Natomiast nie odpowiada ten, kto w pamiętniku umieścił swój podpis, nad którym dodano tekst wekslowy, bo przy należytej staranności, każdy łatwo rozpozna brak woli do wekslowego zobowiązania się. Toteż źródło zobowiązania wekslowego widzę w zasadzie w umownym wręczeniu podpisanego wekslu, a wobec rzetelnego nabywcy w samym podpisie i braku staranności w kierunku zapobieżenia temu, aby weksel bez umownego wręczenia nie dostał się do obrotu (teoria, którą można nazwać teorią wręczenia lub zawinienia wobec interesów obrotu) – przy czym jednak założeniem zobowiązania jest własnoręczny podpis, tj. pochodzący z ręki tej osoby, której nazwisko znajduje się w podpisie.

Orzeczenie

Weksel in blanco przez samo podpisanie go rodzi prawa i obowiązki wekslowe, przeto ten, kto go podpisał, ma oczywisty interes prawny w tym, aby utracony weksel in blanco został umorzony (O.S.N. z 1/3 1935r. C.I. 2022/34)