Czy awal może być udzielony przez tego, kto na wekslu jest już podpisany?

Co do zasady nie ma ku temu przeszkód, zwłaszcza jeśli awal taki zwiększa zabezpieczenie posiadacza wekslu (np. indosant ręczy za akceptanta). Nie ma natomiast większego znaczenia prawnego i praktycznego udzielenie poręczenia, które nie zwiększa zobowiązania awalisty – np. poręczenie przez wystawcę weksla własnego za remitenta.

Poniżej przedstawiam pełny tekst artykułu dochodzący do takich właśnie wniosków:

Adam Szczygielski Zdolność do poręki wekslowej Miesięcznik Prawa Handlowego i Wekslowego 1935r. nr 5/6

Poręczyciel wskaże za kogo ręczy, w przypadku zaś braku takiej wskazówki ustawa stwarza domniemanie, iż poręczył za wystawcę. Poręczyciel przez swój awal zabezpiecza zapłatę wekslu, a więc daje gwarancje zapłaty za osoby z wekslu tego bezpośrednio zobowiązane. Przez awal jednak nie ręczy za wszystkie osoby zobowiązane, lecz wskazać musi za kogo ręczy. Wskazać musi jedną osobę spośród dłużników zobowiązania wekslowego. Na kogo jednak rozszerza się pojęcie „dłużnika„? Ustawa wyraźnie wskazuje nam, iż pod to pojęcie należy podciągnąć oprócz nieaktualnej w danym przypadku osoby awalisty – tego, „kto weksel wystawił, przyjął lub indosował„, a więc osoby wystawcy, akceptanta i indosanta. Ale dalej prawo wekslowe w kilku miejscach rozszerza krąg osób przez art. 46 podanych, art. bowiem 8-y pr. weksl. przewiduje odpowiedzialność wekslową „zastępcy lub innej osoby, która nie będąc do zastępstwa upoważnioną – podpisała weksle” oraz „zastępcy, który przekroczył zakres swego upoważnienia„. Osoby te wyraźnie traktuje prawo wekslowe za dłużników wekslowych, stąd – zgodnie z powiedzianem, osoby te będą mogły korzystać z poręczenia ich długu przez awalistę.

Podobnież art. 57-y pr. weksl. przewiduje odpowiedzialność wekslową „akceptanta przez wyręczenie”. Odpowiedzialność jego nie ma nic wspólnego z odpowiedzialnością osoby wyręczonej, a więc zwykłego akceptanta. Przez ten charakter samodzielnej odpowiedzialności może i on uzyskać poręczenie wekslowe. Z drugiej jednak strony, jeśli idzie o wymienionego w art. 46-ym pr. weksl. indosanta, to musimy zwrócić uwagę, iż rozciągnięcie odpowiedzialności wekslowej, a co zatem idzie, i możności uzyskania poręki wekslowej – na wszystkich indosantów wekslowych – jest niesłuszne. Artykuł bowiem 14-ty ust. 1 pr. weksl., zwalnia od odpowiedzialności wekslowej „indosanta bez obligo„, to samo tyczyć się będzie „indosanta zastawniczego” i „indosanta zastępczego” (per procura), którzy nie są dłużnikami z wekslu odpowiedzialnymi. Osoby te bowiem, nie będąc z wekslu zobowiązane – nie mogą być uważane za „dłużników” w myśl art. 46-go pr. weksl. Stąd nie jest możliwem powstanie poręczenia za zapłatę wekslu ze strony tych osób.

Poręczenie może dać osoba trzecia lub nawet osoba na wekslu podpisana. Mamy więc tu przewidziane przez ustawę dwie ewentualności: a) osobę trzecią, stojącą na uboczu zobowiązania wekslowego, b) osobę, będącą w jakikolwiek sposób w zobowiązaniu ujawnioną przez podpis swój na tym wekslu.

Pierwszy przypadek osoby trzeciej nie nastręcza wielkich trudności; awal zbliża się tu poręki cywilnej osoby trzeciej, która poręczając za zobowiązanie, zaciąga względem wierzyciela obowiązek zadośćuczynienia temu zobowiązaniu, jeżeli dłużnik sam zadość mu nie uczyni. Druga ewentualność zezwala na udzielenie poręczenia wekslowego przez osobę na wekslu już podpisaną. Motywy ustawodawcze polskiej Komisji Kodyfikacyjnej z roku 1924 głoszą w związku z tem co następuje: „awal (poręka wekslowa) może być udzielony także przez tego, kto na wekslu jest już podpisany, pod warunkiem, że przez to zwiększa się zabezpieczenie posiadacza wekslu, np. indosant ręczy za akceptanta, bo w ten sposób nie może posiadaczowi zarzucić niedopełnienia kroków pilności, natomiast jeden indosant nie może ręczyć za drugiego, bo poręka taka nie umacnia w niczem praw i stanowiska wierzyciela”.

W kwestji jednak spotykamy cały szereg różnych poglądów w doktrynie, które postaramy się wkrótce zobrazować. Przedtem jednak ustalić należy kryterium teleologiczne poręki wekslowej, danej przez osobę już na wekslu podpisaną; będzie niem, podkreślone już słusznie przez Komisję Kodyfikacyjną w uzasadnieniu „wzmocnienie zabezpieczenia na korzyść posiadacza„. Dalsze jednak wnioski Komisji Kodyfikacyjnej nie są słuszne i nie możemy się również zgodzić ze stanowiskiem prof. Namitkiewicza, który nie wypowiadając się bliżej w tej ciekawej kwestji, powtórzył jedynie uzasadnienie Komisji Kodyfikacyjnej.

Już prof. Górski, jeden z członków Komisji Kodyfikacyjnej, w rok po ogłoszeniu ustawy wekslowej z 1924r., w długim wywodzie ilustrowanym przykładem dowodzi, iż nie jest słuszne zdanie Komisji Kodyfikacyjnej, iż „jeden indosant nie może ręczyć za drugiego„. Wyraźniej i jaśniej ujmuje tę kwestię prof. Doliński, tłumacząc, że indosant następny może poręczyć za poprzedniego, gdyż awal jego tworzy nowe zobowiązanie w tym przypadku, gdy jego zobowiązanie, jako indosanta, wskutek niewykupienia wekslu, niedopełnienia kroków pilności lub przedawnienia – wygasło. Również i prof. Wróblewski, przechodząc zresztą pobieżnie nad tą kwestją, uważa, iż jego zdaniem – także późniejszy indosant może poręczyć za indosanta wcześniejszego, gdyż jego odpowiedzialność z indosu może już zgasnąć, a odpowiedzialność z awalu pozostać.

Naszem zdaniem – opierając się na wyżej podanem kryterium „wzmocnienia zabezpieczenia na korzyść posiadacza” – stać należy na stanowisku, iż indosant może być awalistą w stosunku do wszystkich swoich poprzedników, a więc indosantów, wystawcy i akceptanta. Zasada powyższa stosować się będzie zarówno do indosanta z indosu pełnego (normalnego), jak i do innych typów indosów. W szczególności, jeśli idzie o „indos zastępczy” i „indos zastawniczy„, to przez ich awal powstaje zobowiązanie tych osób, jako dłużników wekslowych. Przed udzieleniem bowiem poręki zarówno indosant z indosu zasadniczego, jaki i z zastępczego nie mogli być traktowani za dłużników wekslowych, gdyż zgodnie z ustaloną obecnie już przez orzecznictwo zasadą – indos taki jest jedynie w swych skutkach prawnych pełnomocnictwem do zainkasowania i zaskarżenia.

Oprócz indosanta, jako osoby już na wekslu podpisanej, może być awalistą również i wystawca, i to tylko w stosunku do osoby akceptanta, gdyż tylko w stosunku do tej osoby poręka podwyższa odpowiedzialność wystawcy w stosunku do posiadacza-wierzyciela, oraz powstaje nowe zobowiązanie z jego strony w stosunku do wierzyciela, w przypadku gdy zobowiązanie jego, jako wystawcy, wygasło (np. z powodu niedokonania kroków pilności, przedawnienia itp.), bo pozostaje jeszcze zobowiązanie jako awalisty. Nie może również wystawca udzielić awalu za osoby po nim następujące, bo czynność ta absolutnie nie podwyższy jego zobowiązania w stosunku do wierzyciela.

Nasuwa się obecnie kwestja, czy przyjemca może udzielić awalu za którąkolwiek z osób, będących dłużnikami wekslowymi. Wobec tego jednak, że przyjemca, jako dłużnik główny wekslowy – jest odpowiedzialny wobec każdego posiadacza wekslu, i to w sposób najpełniejszy, i że jego zobowiązanie, wypływające z faktu przyjęcia pokrywa wszystkie inne zobowiązania wekslowej, zarówno co do treści, jak i czasu, a przez udzielenie awalu – akceptant nie zwiększyłby zabezpieczenia na korzyść posiadacza, uznać należy, iż poręczenie udzielone przez przyjemcę za innego (subsydiarnego) dłużnika wekslowego – nie posiada żadnego celu prawnego. Stąd wniosek, iż poręczenie udzielone przez przyjemcę uznać należy, z punktu widzenia skutków prawnych, za niebyłe, za żadne (nulle).  Dodać do powyższych uwag jeszcze należy, iż w przypadku istnienia przyjęcia opatrzonego jakąkolwiek wzmianką nasuwającą wątpliwości co do istnienia w niej elementu poręczenia, uznać należy taką wzmiankę „pro non scripto” [za nienapisaną], i podpis uważać tylko i jedynie za przyjęcie, a nie za poręczenie.